Med magnesium mot migrene

Eg er blant dei seks prosenta blant den norske menn som er plaga av migrene, men eg er heldigvis av dei som er lite plaga. Mens nokre har hyppige anfall der dei går ned for telling i eit par dagar med oppkast og full pakke, har eg sjeldne og ganske kortvarige angrep som heller ikkje er så sterke.

Det startar alltid med plutselege synsforstyrringar som kjem utan noka form for førevarsel. Som regel er det ein regnbogefarga, flikrande halvsirkel midt i synsfeltet, gjerne saman med eit liknande felt i over-, under- eller ytterkanten av synsfeltet. Dette fargeskodespelet hadde sikkert vore ganske fint på himmelen nattestid, men som ein del dominerande del av synsinntrykket er det ikkje særleg stas. Det blir umogleg å fokusera, og eg blir ganske svimmel. Halvsirkelen og dei flikrande felta flyttar seg så gradvis ut av synsfeltet, alltid mot venstre, for så å forsvinna, og 30-45 minutt etter at det fyrste symptomet kom, kjem hovudpina.

Vanlegvis går det ikkje lenger enn til hovudpine i mitt tilfelle. Men eg har erfart at eg òg kan bli skikkeleg sjuk om eg ikkje gjer det rette når anfallet kjem.

Det rette har inntil nyleg vore dette: Éin almogran så kjapt som mogleg, og så sova eit par timar. Og etterpå er eg meir eller mindre frisk frå migrenen bortsett frå ein slags hangover som også sit i neste dag. I og med at anfalla er så moderate, trur eg at almogranen slår meg like mykje ut som sjølve migrenen. Det er trass alt raude trekantar og ymse åtvaringar på pakka. Men i det siste har eg prøvd noko anna.

Magnesium. Eg fekk tipset av Snefrid som hadde funne det i ei bok. Eg leste det òg, og tenkte at eg ville prøva det. Viss eg slepp å ta raud-trekant-medisin, er det verdt det. Migrene skuldast visstnok ei plutseleg innsnevring av blodårer, og etter det eg har forstått, hjelper magnesium gjennom at det får årene til å slappa av igjen. Med tanke på at magnesium hjelper mot muskelkramper, er ikkje denne forklaringa usannsynleg. Og på magnesiumpakka er det ingen raude trekantar.

Derfor har eg droppa heile almogranen dei siste fire-fem gongane eg har fått migrene og heller tatt 1-2 magnesiumtablettar så snart som råd. Effekten har vore over all forventning:

Synsforstyrringane går sin gang, men det kjem inga skikkeleg hovudpine etterpå. Nokre gonger kjenner eg det ganske svakt, men andre gonger er eg heilt bra like etter det påtvungne lasershowet. Ved eit høve kunne eg til og med stilla til start i eit sykkelløp ein time etter at anfallet starta!

Det siste anfallet hadde eg for eit par dagar sidan. Synsforstyrringa var kanskje meir fargesprakande enn nokon gong før, så eg var spent på om det ville rekka med magnesium. Det gjorde det. Eg hadde litt meir vondt i hovudet enn dei siste gongene, og eg tålte ingen brå rørsler dei neste par timane, men dett var dett.

Magnesium hjelper kanskje ikkje for alle med migrene, men sikkert for mange av dei med milde symptom som meg. Så kvifor oppfordrar ikkje legane nye migrenepasientar til å prøva det før dei deler ut resept på raude trekantar? 

Det må då vera verdt eit forsøk - ikkje berre for meg.

Bartetettleik

Bartetettleik kan vera to ting: 1) kor stor del av (den mannlege) befolkinga som har bart, og 2) kor tettvaksen ein bart er. Lat oss starta med den fyrste tydinga.

Eg bur i Trondheim, og her skal bartetettleiken (tyding 1) vera unormalt høg. Trønderbarten er ein sagnomsust myte utanfor Trøndelag. Me som bur her veit derimot at med unntak av mustasjeklubben sin kontingent i folketoget 17. mai, er bartetettleiken i Trondheim ikkje eit grann større enn i resten av landet, til ein viss skuffelse for onklungar på besøk som speidar etter nettopp trønderbartar. Dei siste som prøvde det, kom til null. Det var i oktober.

No hadde dei truleg kome lenger. Det har blitt in med bart - eller rettare sagt: det har blitt in å visa støtte til kreftsaken ved å få seg bart. Movember blir det kalla, og plutseleg har bartetettleiken (framleis tyding 1) skote i vêret. Ja, så langt har det gått at damer får seg bartesmykke! Nokre kler sjølvsagt barten sin godt, mens andre dessverre har problem  med  manglande bartetettleik (no i tyding 2), og i helga fekk ein slik bart på TV min betre halvdel til å sukka: 

- Lov meg at du aldri får bart, Kjell.

Det var lett å gi den lovnaden. Eg støttar meir enn gjerne kreftsaka, men movember får klara seg utan mitt tilskot til auka bartetettleik.

No skal det seiast at eg har bart, men eg har skjegg i tillegg. Av og til har eg ikkje skjegg, og då har eg heller ikkje bart. Alt eller ingenting. Men slik har det nok ikkje alltid vore. Det finst til og med bilete av dette, og desse bileta er utan tvil ein del av bakgrunnen for Snefrid si oppfordring.

Det var på midten av 1990-talet eg fekk idéen å gro bart. Ikkje for å støtta kreftsaka. Fuglane veit kvifor eg gjorde det. Det var uansett ein usedvanleg dårleg idé. Tid tok det òg. Eg pleidde ofte å kjøpa lunsj på eit tyrkisk bakeri, og ein gong - kanskje eit par veker ut i bartedyrkinga - oppdaga eg til mi store skrekk at eg og tenåringsjenta bak disken hadde omlag like mykje på overleppa. Ikkje godt å seia kven det var pinlegast for. 

Etter eit halvår flytta eg til Bømlo. Der var bartetettleiken i tyding 1 stor. Eg vil nærast seia enorm. Bømlo var rett og slett øyriket der bibel og bart gjekk saman i ei høgare eining, lett krydra med joggebukse og adidas-sandalar. Trass i at barten mn lett kunne skjula seg i mengda på Bømlo, valte eg å skjula han i meir skjegg etter kort tid, og etterpå har det ikkje vore meir bart. Eller rettare: ikkje meir bare bart.

For eg har som sagt framleis hår på overleppa, sjølv om bartetettleiken (tyding 2) ikkje har kvalifisert for medlemsskap i mustasjeklubben, der bartetettleiken er svært så imponerande i alle tenkelege tydingar. Men så skjedde det noko. For eitt år sidan tok eg ein operasjon, og i etterkant av den hadde eg eit noko spesielt næringsinntak i ein lengre periode. Og plutseleg såg eg noko spesielt i speilet:

Bartetettleiken hadde gått opp, og glipa i midten var borte! (Det er her sjølvsagt snakk om bartetettleik i tyding 2 - eg hadde ikkje fått fleire bartar.) Og sidan har det halde seg slik.

Eg spurte legen, men han hadde inga forklaring. Han syntest derimot at det var nokså morosamt, og det kunne eg vera samd i. Ein kan kanskje sjå på det som hende som eit døme på at det aldri er så galt at det ikkje er godt for noko, men på Snefrid sitt spørsmål om større bartettleik i tyding 2 var verdt ein operasjon, lungebetennelse og kraftig vektreduksjon, måtte eg nok svara eit klart nei.

Sandnes Ulf halvvegs gjennom bøygen

I helga sikra nyopprykka Sandnes Ulf seg ny kontrakt i eliteserien etter 3-1 over Ullensaker/Kisa i sin fyrste sesong i det ypperste selskap. Historia viser at det slett ikkje er sjølvsagt at ein eliteseriedebutant held plassen i den fyrste sesongen. Den same historia viser i tillegg at Sandnes Ulf berre er halvvegs gjennom bøygen, for sesong nummer to er statistisk sett heller ingen leik for nykomarane.

Sidan 1984 har åtte nye lag utanom Sandnes Ulf prøvd seg på øverste nivå i norsk fotball, og av dei er det berre Stabæk, som rykka opp i 1994, som har unngått nedrykk i dei to fyrste sesongane. Dei greidde seg i ti sesongar, men elles er lista dyster lesing:

Strindheim (1984), Djerv 1919 (1988), Fyllingen (1990), Aalesund (2003), Hønefoss (2010) og Sarpsborg 08 (2011) rykka ned i fyrste sesong, mens Haugesund (debut i 1998) måtte ta turen ned etter to sesongar. Det kan òg vera freistande å ta med Sandefjord, Strømmen og Odd på lista, i og med at dei gjorde comeback etter fleire tiår i lågare divisjonar. Fasit: Strømmen rykka rett ned i 1986, Sandefjord greidde seg i 2009, men rykka ned i den andre sesongen, mens Odd har halde seg i eliteserien sidan "nydebuten" i 1998.

Går ein lenger bakover i historia, finn ein det same mønsteret . Med få, heiderlege unntak har toppseriedebutantane rykka ned i løpet av dei to fyrste sesongane. Blant unntaka finn me Kongsvinger (opp 1982, ned 1999), Bryne (opp 1975, ned 1988) og ikkje minst Lillestrøm.

 

Mange hevdar at Lillestrøm aldri har rykka ned. Desse "mange" er folk som ikkje kjenner norsk fotballhistorie, og som trur at norsk seriefotball starta i 1963. Men norsk seriefotball starta i 1938, og Lillestrøm debuterte i det som då heitte Hovedserien i 1952/53, for så å rykka ned i 1960/61. I 1975 var dei tilbake, og dette var den 38. strake sesongen på høgaste nivå. Det er norsk rekord.

Litt halv-apropos kan det vera morosamt å nemna ytterpunkta når det gjeld opp- og nedrykk, utan at dei gjeld nykomarar: Rosenborg (1967) og Moss (1987) gjekk rett frå opprykk til seriemeisterskap. Nils Arne Eggen var Rosenborgspelar i 1967 og Mossetrenar i 1987. I den andre enden finn me heislaget Brann som rykka ned og opp annakvart år frå 1979 til 1986.

Og lat oss til slutt minnast Vidar FK frå Stavanger, som på midten av 1990-talet stemte for å innføra kvalifisering om opprykk frå 2. til 1. divisjon. Ja, eg trur til og med at dei tok initiativet til ordninga. Resultatet var tre strake tap i kvalifiseringa i åra 1997-1999.

Tidsrekning

I barndomen min var dei 12 digre bøkene frå Store norske leksikon ei uuttømmeleg kjelde til kunnskap. For nokre år sidan gjekk dei inn i den moderne tidsalderen og blei eit nettleksikon. Så blei det slutt på papirleksikonet, og nå har Store norske leksikon gått inn i ei ny tidsrekning. Bokstaveleg talt. I Stavanger Aftenblad leser eg at det mest oppegåande, norskspråklege leksikonet har slutta å bruka forkortelsane f.Kr. og e.Kr. I tråd med moderne villfaringar heiter det no fvt. og evt.

Eg skal ikkje ta ein lang argumentasjon om kvifor det er tåpeleg her. Det rekk lenge å visa til Svein Egil Omdal sitt innlegg "Kristus ut av kalenderen" i Aftenbladet.  Her er hovudbodskapen hans for dei som ikkje orkar å lesa heile innlegget:

"Men alle med common sense vil fort oppdage at common era er det rene selvbedrag, og dessuten ikke så lite etnosentrisk. Den alminnelige tidsregning er – uansett om man kler den i andre ord – den kristne, og den er slett ikke så alminnelig. I dag er det den 25. heshvan i år 5773 etter den jødiske kalender, muslimene er kommet til år 1433 AH og både kinesere, thaier og andre holder seg med årstall som ikke stemmer med Almanakkforlagets.

I Norge har vi, vanen tro, ikke engang klart å bli enige om hva den nye forkortelsen betyr. Den lille v i fvt. og evt., står den for "vår" eller for "vanlig"? Det ene er ganske selvopptatt, det andre er både selvopptatt og upresist."

Det kan knapt seiast enklare og meir presist kor tullete slike påfunn er. For ikkje å seia: Kor misforstådde dei er. Ein del såkalt oppegåande personar meiner i fullt alvor at om me berre dyssar ned at me har ein 1000 år lang kristen kulturarv, vil me framstå som meir kultiverte. Dette skal då ikkje minst ha ein positiv innverknad på integrering av våre nye landsmenn frå ikkje-kristne kulturar. Eg trur det er omvendt.

Då eg gjekk på skulen på 1980-talet, hadde me "Kristendom" på timeplanen. Då eg jobba på ein ungdomsskule rundt år 2000, hadde faget blitt til "Kristendom, religion og livssyn", forkorta KRL. Dette var ei fornuftig endring. Å byta ut forkynninga kristendomstimane våre var prega av, med objektiv undervisning om kristendom og andre religionar, var eit stort framskritt som fremja kulturell forståing i alle retningar. Men så gjekk pendelen som vanleg litt for langt, og K-en forsvann. No heiter det "Religion, livssyn og etikk", og sjølv om kristendomen framleis skal ha den "kvantitativt største andelen av lærestoffet" (sitat frå læreplanen i RLE), har eg inntykk av at mange i rein godtruskap gjerne hadde sett at han hadde fått like lite plass som dei andre religionane.

Korleis kan dei forstå norsk moral og tankesett - ein føresetnad for ei vellukka integrering - om dei ikkje skal læra om bakgrunnen for dei? Kan dei forstå norsk julefeiring utan ganske inngåande kjennskap til kristen tru? Korleis skal dei læra språklege metaforar som "å vera ein Judas" eller "å kasta den fyrste steinen"?  Veit dei kvifor flagget vårt har eit kors?

Kristendomen er så kulturelt altomgripande i Noreg at det vil vera ei bjørneteneste av det store slaget å "skåna" innvandrarane for kunnskap om han, på same måte som det er ei bjørneteneste å ikkje læra kristne barn om andre religionar. Ingen er tent med å lata som at norsk kultur er religionsnøytral sjølv om stadig fleire nordmenn er det. Og då er det viktig, trur eg, at viktige kulturformidlarar, som skule og leksikonredaksjonar, ikkje stikk hovudet i sanden og bortrasjonaliserer verkelegheita. 

For verkelegheita er at vår tidsrekning starta med Kristi fødsel, anten me likar det eller ikkje. Så la oss ikkje framstå som kultur- og kunnskapslause. Me er trass alt i 2012 e.Kr.

Ikke mitt skarpeste øyeblikk

Noen ganger går det litt vel fort i svingene. Andre ganger går det veldig langsomt i toppen, og da kan selv de enkleste ting bli forvirrende komplisert. Som å lage seg et krus melk.

Jeg fikk lyst på et krus melk i går kveld og tok et krus som stod på kjøkkenbenken. Jeg skylte det godt og fant melkekartongen i kjøleskapet. Den var det bare litt bånnskvip igjen i, men ingen fare: Vi hadde en kartong til. Dermed tømte jeg restene i kruset, skylte den tomme kartongen og hentet den nye. Jeg åpnet den og skulle akkurat til å helle i kruset da jeg oppdaget følgende: Det var allerede litt melk i kruset! 

Så det helte jeg ut i vasken.

Kandidaturet til æresmedlemsskap i Korttidsminneforeningen burde nå være vesentlig styrket.

Men rekord blei det

På torsdag var eg med sykkelklubben på Prestmovelodromen på Stjørdal. Der hadde me klubbmeisterskap i 1000 m. Eg hadde rett nok sykla der ein gong før med ein ven, men nå var det offisiell, elektronisk tidtaking og til med speaker. Full pakke, altså, på den einaste operative velodromen i landet. Det er ikkje kvar dag ein får prøvd slikt.

Og nettopp derfor er det ganske irriterande når ein ikkje nyttar høvet til å gjera sitt beste. Eg gjekk for veikt ut og kom i mål med plenty av krefter igjen, og slik skal det jo ikkje vera. Etter ein 1000 m skal ein kunna tappa mjølkesyre ut av øyregangane. Kort oppsummert: 1.48,2 og temmeleg misnøgd. Då gjeld det å finna noko positivt i det.

"Eg kan garantera at alle får ny personleg rekord", sa ein av arrangørane før start, vel vitande om at ingen av oss hadde sykla 1000 m på bane før. Så om 1.48,2 var godt over det eg hadde sikta mot, så var det trass alt ny personleg rekord. 

Og ikkje berre det.

Eg tør vedda ganske store summar på at ingen av sambygdingane mine har sykla på velodrom, og dermed gjer eg krav på Årdalsrekorden i 1000 m banesykling. Dessverre er eg ikkje medlem i Årdal IL, og eg kan derfor ikkje gjera krav på nokon klubbrekord. Kommunerekorden derimot kan vera min. Det er stor sjanse for at verken hjelmelandsbuar, fisterbuar eller randøybuar har velodromerfaringar heller, skjønt her må eg ta ein reservasjon: Hjelmeland hadde ein god syklist, Håvard Nybø, som deltok i landevegs-VM i 2010. Han kan jo ha ei offisiell tid på 1000 m. 

Elles gjer eg krav på ikkje berre Hjelmelandsrekorden, men Ryfylkerekorden i same slengen. (Ja, Gunn Rita Dahle Flesjå er ryfylking, men ho er dame, og det er separate rekordar for damer og menn.)

Med andre ord: På ein noko slapp dag sette eg (truleg) tre rekordar i ein jafs. Dessutan vann eg klassen M40-49. Greit, det var ingen andre i den klassen, men kva så?

Du har no lese eit blogginnlegg til styrking av forfattaren si sjølvkjensle.

Mot alle odds

I går gjekk den fyrste utgåva av turrittet Trondheimsrittet av stapelen. Omlag 260 syklistar starta på Brattøra og ga seg i kast med stigninga frå Ila til Skistua. Totalt 11,5 km, dei siste 7,8 i motbakke med rundt 420 høgdemeter. For underteikna blei det ein etterlengta opptur etter eit par trasige år på sykkelsetet, men det var - som tittelen ovanfor seier - mot alle odds. 

For godt og vel 3 veker sidan fekk eg vondt i ryggen, og dermed blei det lite sykling fram til onsdag i sist veke. Då var det full stopp. Fysioterapeuten konkluderte med at ei skive nede i ryggen var ustabil, og at eg burde sitta minst mogleg. "Og," la ha til, "hugs at du sit når du syklar." Kort sagt: Sykkelforbod. Eg melde meg likevel på rittet. Ein kan jo alltid håpa.

Torsdag satsa eg på alternativ trening: Power walking - eller på norsk: hurtig gange - i éin time. Dette er noko muskulaturen svært sjeldan opplever, og dermed var eg knapt i stand til å gå eller stå fredag og laurdag. Det positive var at ryggen blei stadig betre.

Så kom søndag, og både rygg, lår og rumpe kjendest ut som dei burde tåla 2-3 mil på sykkelen. (Eg måtte jo også til start og heim igjen etterpå.) Starten gjekk klokka 14, og klokka 12.45 var eg ferdig påkledd og klar til å dra. Klokka 12.50 starta eit migreneanfall. "Er det mogleg?" tenkte eg og stappa inn to magnesiumpiller.

Eg har oppdaga at magnesium har ein god effekt mot migrenen, og det føltes som anfallet avtok. Dermed trilla eg avgarde mot Brattøra under mottoet "me får korleis det går". Det var ingen grunn til stor optimisme, men klokka 14 stod eg på startstreken. Eg kjende det riktignok litt i hovudet, men mest i rumpa. I venstre rumpeball når eg trødde med venstre fot, og ditto på høgre side.

Arrangøren hadde drista seg til å lova folkeliv langs løypa, og innbyggjarane på Byåsen heldt løftet deira. Det var bra med mental støtte å få oppover, om ikkje alt var like inderleg meint. I bratthenget under Skistua hadde eg ein fyr på bakhjulet. "Heia, heia! Stå på!" ropa nokre tilskodarar til meg, og i det eg hadde sykla forbi ropa dei til han bak meg: "Heia, heia! Heng deg på han - han såg trøtt ut!". Takk. Tusen takk, kjære heiagjeng... 

Etter tre kvarter stod eg på Skistua etter å ha kjørt Ila-Skistua med migrene innabords, støl muskulatur og sykkelforbod frå fysioterapeuten. Og tida, 32.09, er kanskje den beste eg har prestert i den løypa.

Det må kallast opptur.

Ein fin kveld for fotball

Det var ein fin kveld for fotball på Lerkendal stadion i går. Viking - "de kjære mørkeblå" - kom med fem strake sigrar i bagasjen, og den trønderske augustsola gjorde at det ikkje blei bikkjekaldt før etter 20 minutter. Rosenborg hadde òg brukbare resultat i det siste, men med fleire nye spelarar var det jo grunn til både å tru og håpa at laget ikkje var samkjørt ennå.

Eg var der saman med ein onklunge etter å ha fått billettane i gåve frå studentane på sommarkurset i norsk for utanlandske studentar. Dei hadde oppfatta kor fotballsympatiane og -antipatiane mine låg etter diskrete hint skjult i ulike grammatikkoppgåver, som t.d. "I dag er det en fotballkamp som Rosenborg sikkert taper" og "Viking vinner alltid mot Rosenborg". I det heile var dei spesielt gløgge studentane i år...

Eg er ganske sjeldan på Lerkendal, og det ser ut til å gjelda stadig fleire. Det var skremmande tomt på tribunen med tanke på at det var to lag i medaljekampen som møttes, at Rosenborg har prestert bra i det siste, og at heimelaget hadde fleire nye spelarar på banen. Offisielt var det i overkant av 12000 tilskodarar, men det er inkludert sesongkort. I realiteten var det mange færre. Dessutan laga dei som var der, mykje mindre lyd og liv enn før. Det var så å seia heilt stille, til og med frå den harde Kjernen.

Berre éin gong var det lidenkap å spora, og det var før kampen. Då stod dei der, trønderane, med sine svarte og kvite skjerf over hovudet og sang med på Åge Aleksandersen sin ultimate hyllest til Trøndelag: Eit bilde tå'n Ivers. Det ser ut som den songen har blitt Rosenborgs svar på Liverpools You'll never walk alone. Det var nesten like før eg, som den halvblods trønderen eg er, blei rørt. 

Det finst mange svake menneske, og eitt av dei sat ved sida av meg. Nei, eg snakkar ikkje om onklungen, men om konvertitten midt i 20-åra som sat på den andre sida. For fleire år sidan var eg på tilsvarande kamp med ein annan konvertitt: Ein tidlegare Vikingfan som hadde falle ned i Rosenborgeriet. Men han var austlending, og då var det liksom greitt - dei veit ikkje betre. Denne derimot var rogalending, truleg frå Sandnes-området! Nå kan det tenkast at kjærasten hans var trønder, og at det var grunnen til denne snodige livshaldninga. Det er greitt at kjærleik gjer blind, men ærleg talt.

Skulle eg liksom gå hen å bli Kvik Halden-supportar? (Eg var forresten det ein onsdag i sommar då Kvik møtte Rosenborg i cupen, men det er ei anna sak.)

Den obligatoriske stadionidioten var der sjølvsagt òg med sine Per Sandbergske løysingar på korleis ting eigentleg skulle ha blitt gjort nede på grasmatta. Det er underleg at ikkje slike menneske bruker den overutvikla fotballforståinga, det taktiske talentet og røntgensynet dei har til noko meir enn tribunebråk i ordets mest konkrete tyding. Dei kunne for eksempel ha prøvde seg som fotballspelarar eller dommarar. Stort sett er det berre irriterande, men av og til litt festleg òg. "Men så sjå til å sætt fart da!" brølte han då Rosenborg underleg nok braut eit Viking-angrep. Då Viking tok ballen tilbake, fulgte han opp med: "Ainner vein!"

Gåva frå studentane var plettfri til 93 minutt og 40 sekunder ut i kampen. Då leidde me 1-0 og det var i ferd med å bli endå betre plass rundt oss på tribunen. Men forskjellen mellom Rosenborg og alle andre norske lag dei siste 20 åra har vore at Troillongan speler til kampen faktisk er slutt. Eg meiner: Annullér alle måla Rosenborg har skårt etter 88 minutt (inkludert overtida) sidan 1992 og sjå kor mange seriemeisterskap du står igjen med. Og i går var det lagt til 4 minutt, og dermed blei det 1-1. 

Det var liksom ikkje så uventa, men minst like surt for det. Eg sa nokre ord som ikkje inngjekk i fadderløftet til onklungen og ga Lerkendal stadion eit lite spark på tribuneleggen. Rundt oss hoja og klappa dei vankunnige som om kvelden var redda. 

Det var han ikkje. For som sagt: Det var ein fin kveld for fotball på Lerkendal stadion i går...

Historia om Olava Marie

Etter å ha fått bra oversikt over slekta mi, har me no gått laus på slekta til Snefrid. Dessverre er slekta hennar av det meir urbane slaget, og derfor kan me ikkje støtta oss på bygdebøker som i bondeslekta mi. Dermed er kyrkjebøker og folketellingar på nettet så å seia dei einaste kildene me har, og der tar det tid å finna fram. Ein kan sitja lenge og leita utan å finna dåpen, vigsla eller gravferda ein leitar etter, og ofte endar det resultatlaust. Men av og til finn ein så mange spor etter ein person at ein kan danna seg eit lite bilete av livet og tida hans eller hennar. Slik tilfellet er med Olava Marie.

Olava Marie blei fødd den 18. januar 1828 på Prestegarden i Borre i Vestfold som dotter av skulehaldar Borger Olsen og Maren Pedersdtr. Då ho var berre fem år, døydde Borger. Mora gifta seg ikkje opp att, så Olava Marie, storebroren Johan Anton og veslesøstera Petronelle vaks opp utan far. I 1849 gifta ho seg med den sju år eldre sjømannen Rasmus Christian Christophersen, som òg var frå Borre. Dei busette seg (truleg) på garden Falkensten, og berre fire månader etter bryllaupet fekk dei sitt fyrste barn, Christian. Så fekk dei tre barn til før Rasmus døydde i april 1862, og to og ein halv månad seinare blei den siste sonen deira, Bernhard, fødd.

Olava Marie var no 34 år, enke og aleineforsørgar for fem. I folketellinga for 1865 står ho oppført som sjølveigar under Prestegarden. Der dyrkar ho poteter, men ho er òg avhengig av hjelp frå fattigvesenet. Truleg hjelper det òg at eldstemann, som no er 16 år, har blitt sjømann.

Så snudde lukka. I 1873 gifta ho seg igjen, denne gongen med den 11 år yngre stavernmannen Niels Jacob Nielsen som var formann på Aker verksted. Dermed tok ho med seg i det minste nokre av barna og flytta til Oslo. Olava Marie og Niels Jacob fekk ingen barn, men dei levde (lukkeleg?) saman til ho døydde av "hjernesjukdom" 1. juledag 1882, nær 55 år gammal.

Snaue tre månader seinare gifta yngstesonen Bernhard seg med si Mathilde Pauline. Han var no mekanikar på Aker, og saman fekk dei 10 barn og minst 24 barnebarn. Utan å vita det, blei han mange år seinare også min svigertippoldefar.

Kryptisk optisk veggpryd

- Det er bilde av nabohuset på veggen! Kom og se!

Jeg satt på kjøkkenet og spiste frokost i går da Snefrid ropte fra soverommet. Da jeg våknet, så jeg at det var litt underlige lysstriper i rødt og hvitt på veggen, og jeg lurte på hvor dette lyset kom fra. Men bilde av nabohuset... "Nå overdriver du," tenkte jeg da jeg gikk opp på soverommet.

Der fikk jeg se dette på den ellers nakne, latte-fargede veggen:

Forfra så jeg at det ikke var snakk om et grovt omriss, men et bilde med høy oppløsning:

Vi stod bare og måpte i total overraskelse og fascinasjon, totalt ribbet for mulige forklaringer. Noe slikt hadde ingen av oss sett før, og ingen av oss er spesielt talentfulle i fysikk og tilgrensende fag. Så da stod vi der og så på projeksjonene som ble sterkere og svakere etter som rullegardina blafret. 

Rullegardina er nemlig litt smalere enn vinduskarmen, og når vinduet er åpent og det er litt vind, blir den sugd inn i karmen slik at små lysspalter oppstår. Slik så vinduet ut under bildeshowet:

Husene som ble projisert, ligger rett vest for soverommet vårt. Denne morgenen reflekterte den lave morgensola veldig sterkt, og utrolig nok skapte denne refleksjonen detaljerte avbildninger på veggen vår. Det viste seg også at det hadde mye å si hvor mye vinduet stod oppe, i og med at det åpenbart fungerte som linse.

Etter en stund oppdaget vi at bildene ikke bare kom på veggen som er vinkelrett på vinduet, men enda bedre på garderobeskapet like overfor det samme vinduet. Garderobeskapet er sikkert 40 år gammelt, hvitt med grå dører og ikke spesielt vakkert. Dette var absolutt en forbedring:

Det hører med til historien at Snefrid har snakket om å ha en bildetapet på den aktuelle veggen. Nå vurderer vi derimot å bare henge opp ei tom bilderamme. Bildene kommer tydeligvis av seg selv...

På gjengrodde skulestiar

"Livet er knyttet til N2 i proteinet."

Denne påstanden er henta frå kladdeboka mi i kjemi frå 1. klasse på gymnaset, og eg har inga aning om kva det tyder. Eg har heller inga aning om kva alt det andre (eller kanskje heller: noko som helst av det andre) i kladdeboka tyder. Truleg forstod eg heller lite av det då eg skreiv det òg. Det var nemleg klart for meg veldig tidleg at eg ikkje kom til å bli kjemikar, fysikar eller biolog.

Den gamle kladdeboka kom hit til Trondheim med foreldra mine sist veke. Eller rettare sagt: Foreldra mine kom med boka. Det har seg nemleg slik at eg framleis har eit lite flyttelass, hovudsakeleg i form av kasser med bøker, ståande hjå dei i Årdal, og no tenkte far at han skulle ta med ein kasse eller to når dei likevel skulle nordover med stor bil. Tilfeldigvis blei det kassen med dei gamle skulebøkene, den kassen eg så absolutt har minst bruk for. Men, men. Tanken var god, og det opnar for mimring. Og før eller seinare måtte jo det òg ryddast i.

I dag gjekk eg laus på en fyrste posen. Den inneheldt nokre gamle skulebilete, russehua med tre knutar (ein dobbel) og ein bruskork - eg var ingen engasjert russ - og ein del bøker frå vidaregåande. Eg skal innrømma at det var litt morosamt å bla i dei.

Side opp og side ned med formlar og reknestykke og ting eg ein gong visste kva var, alt krydra med drodlerier og teikningar som viser at konsentrasjonen ikkje alltid var på topp. I tyskprøveboka kunne eg lesa at eg ville bli journalist, mellom anna fordi dei får reisa mykje, og på ein engelskprøve påstod eg underleg nok at eg likte krimbøker. Matteprøvene såg ut til å ha gått ganske greit - det var til og med ein 6-ar, men og ein kommentar frå mattelærar Skår: "Tilfeldigviss rett svar!".

På neste prøve slo eg tilbake: "NB! Eg veit at ein ikkje skal gange vekk nemnaren i ein ulikskap, men det går når den er den same på begge sider!!!" Det er trist å tenka på at dette kanskje var det næraste eg var eit opprør på vidaregåande...

Eksamenstida til Obstfelder

I dette øyeblikk sit nokre av studentane mine og strevar med eksamen, slik tusenvis av andre studentar her i Trondheim og elles i landet gjer. Endå fleire tusenar sit på lesesalane og førebur seg til dystane som kjem som perler på ei snor i vekene framover. Og  me kan slå fast at Vårherre har greidd det igjen: 

Han har klistra opp ei stor, varm sol over Trondheim midt i eksamensperioden.

Alle som har eit studentliv bak, hugsar det godt: Å tvinga seg sjølv til å glana ned i bøkene, som oftast innandørs på ein lesesal eller i ein liten mørk hybel, når det var så mykje anna som freista. Til og med oppvasken blei tiltrekkande i eksamensperioden. Og korleis var det ikkje då med årets fyrste steikande sol?

Nei, dette er ikkje noko nytt. Diktaren Sigbjørn Obstfelder opplevde det same i 1890. Teknikarstudenten skreiv til og med eit dikt om det, sidan han no likevel var diktar. Diktet heiter "Vår" , men har svinnande lite til felles med Aasmund Olavsson Vinje sitt meir kjende dikt med nesten same tittel. Undertittelen er "Fra mine Teknikerdage, 1890", og det heile osar av konsentrasjonsvanskar og lesesalsfrustrasjon:

          Faen i støbejernssøilerne!
          Faen i støbejernssøilerne!
Sss... for en himmelsk slaphed,
          sa..lig slap..hed!
Rødt i det grønne, grønt i det røde,
          grønt i det grønne!
Vederlagskræfterne?

          Faen i vederlagskræfterne!
          Faen i vederlagskræfterne!
Det kvindfolk, som går derborte,
          har hun sorg?
Hun skal klæ sig i blåt, blåveisblåt,
          hatten ranunkel!
Valsekiplagerne?

          Faen i valsekiplagerne!
          Faen i valsekiplagerne!
Varme og ... berberisser og ... parasoller og ...
          og sommerfugler og ...
og og og sølv i luften og sølv på sjøen ...
          Opvarter! Vin!
Huller på hoserne?

          Faen i huller på hoserne!
          Faen i huller på hoserne!
Jeg har sol, jeg har skygge!
          - hele verden!
Skulde bare havt ..en liden rødklædt
          ... blond kjærest ...

Gjensyn med dialekten

I helga var foreldra mine på besøk, og då blir det jo alltid litt mimring. For nokre dagar blir ein plassert i eit univers som ein flytta ifrå for to tiår sidan: barndomsvener, gamle naboar, stadnamn... Alt dette som var kvardagen ein gong, men som no ligg stadig lengre bak skallen.Til ein viss grad gjeld det også språket.

Det er rundt 20 år sidan eg flytta frå min barndoms Årdal, og alt då var det naturlegvis forskjell på kva ord ég brukte og kva ord dei godt vaksne i bygda brukte. Sidan har eg budd på ulike stader, fått ein sambuar frå Austlandet og ein jobb som krev at eg snakkar bokmål i undervisinga. 

Far derimot har budd i heimbygda så å seia heile sitt 74 år lange liv. Han er årdalsbu i sjel og mål, og han firer ikkje ei staving. Derfor blei det eit nostalgisk gjenhør med ord og uttrykk som har glidd ut av det aktive ordforrådet mitt, i den grad dei i det heile har vore ein del av det. 

Far snakka blant anna om lam som stønte og gamle damer som spøte. Det fyrste tyder leika, eller meir presist det den trønderske mora mi ville ha kallla knåvast. Spøte er preteritum av å spøda (spøde - spøte - har spøt, etter same system som å bada i Årdal) og er det same som å strikka. På eit tidspunkt spurte han òg mor om ho hadde fått med seg taskå, noko som tyder noko heilt anna i Ryfylke enn mange andre stader.

Det lærte eg i studietida. Det var både sjokk og vantro i blikket på ei medstudine frå Stord då eg ba henne senda meg taskå mi.

- Hææ?

- Taskå mi. Der. På andre sidå av bordet.

- Å, vesko ja. Eg syntest du sa tasko.

- Eg sa det. Ei taska er jo ei veska.

- Veit du kva taska betyr på Stord?

No veit eg det, og eg veit òg at me er ganske åleine om vår bruk av ordet, så eg har klokeleg fasa det ut. 

Etter 48 år i Ryfylke har sjølvsagt mor fått med seg kva ei taske er der i garden, og ho bruker det slik sjølv stikk i strid med barnelærdomen sin. Ho er naturlegvis blitt ganske så kunnig i Ryfylkemålet (utan at ho skal skuldast for å snakka det sjølv) gjennom tiåras løp at eg blei litt overraska då ho ikkje hadde oppfatta at me bruker y i å klyppa. Det var slett ikkje ho, men eg som blei svar skuldig då far plutseleg spurte:

- Går du til med det at du har balkong med utsikt?

"Gå til med"? Begge påstod at dette uttrykket var eit gjengs årdalsuttrykk medan eg måtte innrømma at eg alltid hadde hørt det før, korkje frå far eller nokon annan. Ikkje ein gong naboen Nora, som godt kunne snakka om kva ho spøte ijærkveld. Og endå verre: Mor og far sleit kraftig med å forklara det. Eller rettare: Dei greidde det ikkje, sjølv ikkje etter ein diskusjon seg imellom. Til slutt sa eg at far måtte jo ha meint noko då han sa det. Så kva meinte han? Det viste seg at han meinte om det var kjekt med balkong. Altså: "Gå til med noko" var det same som "synes at noko er kjekt". I alle fall i fylgje opphavet mitt.

I fylgje dialektordboka for Hjelmeland av min gamle tysklærar, Olav Hetland, tyder "gå til" å legga merke til. Til dømes: "Eg går så til koss han eldest." Her manglar derimot preposisjonen men, og det er jo ganske utenkeleg at far spør meg om eg legg merke til at eg har balkong. Han heng jo der, like utanfor døra! Balkongen, altså.

Sjølv er eg usikker på om eg går til (med) uttrykket. Det kjem rett og slett an på kva tyding ein vel: Eg har jo lagt merke til uttrykket, men eg kan ikkje seia det er så kjekt.

Lego for vaksne

Til veka kjem foreldra mine på besøk, hovudsakeleg for å sjå den nye leiligheita vår. Dei kjem med bil frå Ryfylke og blir her i nokre dagar. Det betyr sjølvsagt at dei blir nokre netter òg, og då treng dei noko å sova i. Tida med luftmadrassgjesteseng på golvet er over, så no har me kjøpt sovesofa på IKEA.

IKEA-møbler kjem som kjent i flate pakker og må monterast. I dag blei eg ferdig med sovesofaen. Eg bygde sjølve sofaen i går og skuffene i dag. Ikkje fordi det var uoverkomeleg å greia på ein laurdag, men på den måten hadde eg litt pusling å driva med i dag òg.

Eg tilhøyrer den minoriteten som synes det er ganske artig å gi flatpakkene møbelfasong. Det er vaksenlivets svar på Lego, som eg var veldig glad i som liten. Du får ei eske med ørten delar og bitar samt eit hefte med byggeteikningar. Så er det berre å gjera som teikningane seier. For meg som er fødd med åtte tommeltottar og to peikefingrar (slik at eg kan gripa rundt ein blyant og peika på kor skapet skal stå når det er ferdig) er det dessutan kjekt å ha kjensla av å ha laga noko av og til. Sjølv det ikkje heilt kan konkurrera med hyttekjøkena far lagar heilt frå botn. For ikkje å snakka om husa han har bygd, til dels dønn åleine.

Og eg begynner å få trening: Sidan innflyttinga i februar har eg legomontert kjøken-, spise- og salongbord, seks stolar, tre Billy-hyller, eit vitrineskap og ein skjenk i tillegg til sovesofaen. Nesten alt har gått nesten heilt smertefritt. Unntaket som stadfestar regelen, er stolane til spisebordet. Det er noko med IKEA og spisesalongstolar. Berre spør broren min. Han var klar til å brenna sine halvvegs ut i monteringa, noko eg alltid har mobba han for. Det slutta eg med for eit par månader sidan...

Ein forskjell på IKEA og Lego er at den fyrste kjem med verkty, eller rettare sagt umbraconøkkel. I staden for å selja små umbraconøkkelsett separat legg IKEA minst éin nøkkel i kvar eske. Så no kan eg starta nettbuttikk med spesialisering innan umbraconøklar, særleg 5 og 6 mm. Rett skal vera rett: Nokre av verktya i IKEA-pakkene er ganske snedige og kjem godt med i sykkelverkstaden, som t.d. kuleforma umbraconøklar. Men eg treng strengt tatt ikkje fire av dei.

Ein annan ting IKEA er rause med, er embalasje. Fuglane veit kor mange kvadratmeter papp og kor mange kubikkmeter plast me har kasta dei siste månadene. Dette tilgir eg gladeleg. Alternativet ville jo vore møbelbyggesett med fiks ferdige riper og hakk. Og det held med dei hakka me alt har laga sjølv.

Kaketriks

Når me som er ugifte skal forsyna oss av ei kake, er det som kjent om å gjera å få kakestykket til å stå fint rett opp og ned. For om kakestykket veltar og ligg på sida, blir ein ikkje gift, heiter det. Men kva skjer om kakestykket hamnar rett opp ned?

Spørsmålet melde seg tvert då eg greidde nettopp dét før helga. Rett nok ufrivillig, men ganske elegant likevel. Det nyttar ikkje å spørja korleis eg gjorde det, for det veit eg ikkje. Men kanskje du veit kor kakestykkeovertrua kjem frå? Og ikkje minst kva eit opp-ned-stykke inneber...

Ein litt historisk seriestart (Nerdevarsel!)

Ja, eg veit at det var andre runde i eliteserien i går, og at dette innlegget dermed er ei veke for seint ute. Men pytt, pytt. Det er ikkje altfor seint å gjera alle fotballstatistikkfreakane som les denne bloggen merksam på at det hagla med historiske poeng i den fyrste serierunden:

Sandnes Ulf spelte sin fyrste kamp, fekk si fyrste skåring og sitt fyrste poeng i eliteserien og blei dermed den 67. klubben som har spelt på det høgaste nivået i norsk fotball sidan 1948/49. For øvrig den tiande frå Rogaland.

Eit anna Rogalandslag, Viking - dei kjære mørkeblå - spelte i raudt! Eg reknar med at det var fyrste gong dette skjedde, i alle fall i seriesamanheng. Det var direkte forvirrande, men likevel ganske praktisk i den tjukke skodda.

Sogndal slo Odd Grenland 4-0 på bortebane, og skreiv dermed klubbhistorie på to måtar. For det fyrste er det den største bortesigeren laget har tatt i eliteserien. 0-3 over Start i 2002 var den gamle rekorden. For det andre førte dette resultatet til at Sogndal for fyrste gong - etter 13 sesongar og 319 kampar sidan 1982 - toppa tabellen.

Etter denne pangstarten er det berre å sjå fram til nye høgdepunkt: Fredrikstad passerer snart 750 kampar i toppserien, medan Lillestrøm manglar fire mål på 1750. Tromsø kjem til å runda 900 mål både framover og bakover, men dømt etter dei to fyrste kampane, kan det ta si tid. Haugesund kan passera 150 sigrar viss dei har ein riktig god sesong, og med ein urealistisk god sesong kan serieleiaren Sogndal runda 100 sigrar. Ikkje like glamorøst er det at Molde truleg passerer 200 uavgjorte (55 gonger 0-0 til nå). I tillegg blir det sikkert mange runde tal på spelarnivå og slikt eg ikkje har oversikt over.

Mest gler me oss likevel sjølvsagt til det store høgdepunktet: Rosenborg-tap nummer 250.

Der Bus - die Ben

Den som kan tysk og har lyst på litt språklig moro, bør besøke sidene til Gesellschaft zur Stärkung der Verben (Selskapet for "sterking" av verba). Denne gjengen gjør det de kan for fremme uregelmessighetene i tysk grammatikk i den "nådeløse kampen for eksistensen i grammatikkens verden" (sitat fra sida). I følge selskapet er nemlig uregelmessighetene under sterkt press fra forenklinger i vanlig tysk, som for øvrig omtales som Dummdeutsch. Kampen føres under mottoet: "Angrep er det beste forsvar".

 

"De svake verbene fortrenger de sterke, stikk i strid med Darwins lære," heter det på sida, så for å forhindre at sterke verb (altså uregelmessige verb) utvikler svake (regelmessige) bøyingsmønstre, gjør Gesellschaft zur Stärkung der Verben det motsatte: De lager sterk bøying på helt uskyldige, svake verb. Dermed blir for eksempel verbet machen til "machen - miech - hat gemachen" og sagen til "sagen - sug - hat gesagen". Lista er lang og har mange godbiter.

Men de ærede herrer stopper ikke der. De går også løs på andre ordklasser, som for eksempel substantiv. Under rubrikken Schönere Pluräle ("Vakrere flertall") erstattes kjedelige flertallsformer på vanlige substantiv med sjeldnere og mer elegante former. Og her står gullkorna i kø. Et par eksempler:

der Tee - die Teee

der Marathon - die Maratha

die Ananas - die Ananässer, Ananten eller Ananen

die Prostata - die Prostatatata (reduplikasjonsplural!)

og ikke minst: der Bus - die Ben, etter mønster av der Globus - die Globen.

Til og med ordforrådet går man løs på med stor iver, blant annet med Entneinungen, som vi kanskje kan oversette med "Avnektelser". Tanken er denne: Mange ord starter med for eksempel an- eller in-, forstavelser som ofte innebærer en form for nektelse, som i analfabet eller inkompetent. Hvis vi tar bort dette prefikset må jo få en annen, motsatt betydning, ikke sant? Analfabetisme uten an- blir for eksempel alfabetisme, som da er det å kunne lese. 

Gesellschaft zur Stärkung der Verben tar det selvsagt litt lenger:

Abolika (av Anabolika) = prestasjonsreduserende middel

Anas (av Ananas) = sur frukt fra Norden

Dianer (av Indianer) = innvandrer til Amerika

Dikativ (av Indikativ) = verbmodus som uttrykker handlingslammelse

Fantil (av Infantil) = moden

..og slik fortsetter det nedover lista, i tillegg til alle de andre krumspringene til språknerders uendelige forlystelse. Viel Vergnügung!

Flyttemeldinga

Me er for lengst installert i den nye leiligheita, og snart er alle pappeskene pakka opp. I tillegg til maling, dyre elektrikarar og pappeskeoppakking, inneber flytting som kjent òg litt papirarbeid, mellom anna flyttemelding til folkeregisteret. 

No til dags er slikt lett: alt kan gjerast på nettet. Det tok nokre få minutt å formelt flytta både meg og Snefrid utan noka form for overraskingar. (Slik har det ikkje alltid vore: Ved ei flytting kom det fram at Snefrid ikkje var norsk.) Denne gongen kom dei heller uviktige, men litt kuriøse overraskingane ei stund etterpå. Nærare bestemt i går.

Då fekk me nemleg stadfestinga på flyttinga, som heiter "Underretning om registrert flytting", som om me ikkje alt var informert om flyttinga. ("Underretning om registrering av flytting" hadde nok vore meir i tråd med innhaldet i brevet.) Det var to ting eg la merke til i dette informasjonsskrivet. For det fyrste kom det frå skattekontoret i Melhus. Me flytta 2,5 km frå Nardo i Trondheim til Risvollan i Trondheim, men flyttemeldinga blei altså handsama i ein temmeleg mykje mindre nabokommune. Vel, byråkratiet om det.

Men det var ein morsom detalj til: Me blei gjort oppmerksom på at me har klageadgang. På vår eiga flytting. Dei må ha lite å gjera på Melhus... Truleg er dette meint som ein sjanse til å retta eventuelle feil. Tyrkleifar finst jo overatl, og plutseleg kan husnummeret bli feil osv. Denne oppmodinga om å sjekka adressa, var altså formulert slik:

Skattekontorets registrering av flyttingen er et enkeltvedtak som kan påklages. Klagen sendes innen bla bla bla...

Ein liten djevel i meg får jo unekteleg lyst til å klaga, om ikkje anna så for å sjå kva skattekontor som blir klagehandsamar. Melhus må jo i så fall vera inhabil. Uansett måtte eg i så fall hugsa å trekka klagen før skattekontoret i t.d. Snillfjord tvangsflytta oss tilbake til Nardo. Utan klagerett.

Regnbukser

Regnbukser er truleg dei vanskelegaste klesplagga som finst. Dei er for så vidt lette å ta på, og dei eg har er ikkje så verst å ha på heller. Men det er frykteleg vanskeleg å vita når eg skal ha dei på, synes eg.

Fredag var eit klassisk eksempel. Eg vakna til plaskregn og tenkte: "Å nei, regnbukser." Det er som sagt ikkje så ille med regnbukser, men det er då likevel meir komfortabelt å sykla til jobb i vanlege bukser. Regnbukser pustar dårleg, så i opphald fungerer dei mot si hensikt: Du blir blaut på innsida av buksa. 

Det plaskregna gjennom heile frukosten, men då eg rydda av bordet slutta det å regna. Kva no? Ville det bli opphaldsvêr og greitt med vanlege bukser, eller var det berre ein liten pause? Det var det siste. Etter eit minutt eller to, var det på 'an igjen. Saka var klar, eg tok på meg regnbuksene og gjekk ut.

Då slutta det å regna. Denne regnpausen varte til eg parkerte sykkelen utanfor jobben. Heldigvis hadde eg tørt skift med meg...

Då eg kika ut og sjekka vêret før eg skulle heim om ettermiddagen, var det opphald og ganske fint. "Berre vent, om 5 minutter plaskar det," sa eg til ein kollega, "for no tar eg ikkje regnbukser."

Eg treng ikkje forelja det opplagde som skjedde, men heldigvis har eg tørre skift heime òg..

Nabolag

Nå har det gått ei veke sidan me flytta til eit nytt nabolag, men her skal det handla litt om det gamle nabolaget vårt - det me flytta frå etter ti og eit halvt år.

Der fann me mellom anna eit hyggjeleg ektepar med den mest asosiale og sleipe katten i landet, ein supersosial trønder og ein familie med to labradorar - ein ung og leiken, og ein gammal og doven. Og så var det Brannmann-Harald, då. Verdas snillaste pensjonist som me seriøst vurderte å ta med oss hit til det nye nabolaget. Ein gong sist snørike vinter han stod i stova og såg at Snefrid måkte, kom han resolutt ut og tok over heile måkinga. Han tok til og med snøen med seg heim og dumpa han i sin eigen hage!

Me er nordmenn, noko som inneber at me ikkje hadde full oversikt over nabolaget. Til dømes er det framleis litt uklart for oss kor mange døtre den næraste naboen, som me delte hage med, eigentleg har. Og bur eigentleg nokre av døtrene heime hjå foreldra, mon tru? Folka i den eine halvparten av huset på andre sida av vegen hadde me aldri kjent att på gata, i og med at me (truleg) aldri har sett dei. Me trur at det var litt uskiftingar der i løpet av dei ti åra, men me veit ikkje sikkert. Fuglane veit kva labradoreigarane heiter, eller labradorane for den saks skuld.

Naboen til venstre for oss snakka eg rett nok med fleire gonger, utan at eg dermed veit kva han heiter eller lever av. Men me var då i alle fall på hels. Dagen etter at me hadde flytta, snakka eg også med kona hans. Det var ho som innleidde denne fyrste samtalen mellom oss, og etter ti års naboskap var opningsorda hennar:

"Skal de flytta?"

Skapet

Det er flyttedag, og flytting innebærer (som regel) at man kvitter seg med en del ting, store som små. I tillegg til et par svartsekker som skal til fyllinga på Sandmoen, har vi 4-5 bananesker med ting og tang som skal til loppemarked. Dessuten gis store deler av møblementet bort.

For det gamle garderobeskapet i gangen er det derimot game over. Vi kjøpte skapet på Fretex for ca. 12 år siden, og allerede da var skapet godt forbi myndighetsalderen. Først hadde ikke Fretex noe skap til oss, men etter at vi la igjen telefonnummeret, ringte de oss noen dager senere og sa at de hadde et flatpakket skap.  Flatpakket var perfekt fordi bilen var liten, og hvor vanskelig kunne det være å montere et slikt skap?

Ganske, viste det seg. Alt gikk helt fint med unntak av en liten detalj: Det manglet en plugg som skulle støtte skapet i et hjørne. Dette gjorde jobben til et helvete, og jeg har sjelden blitt så adrenalinsint, for å sitere kronprinsen. Men med ørten skruer, litt hamring og en passe mengde slag og spark, gikk det til slutt.

Så gikk skapet inn i tjeneste som gang i Lokes vei. Ja, som gang. Vi hadde inngang rett inn i den lille stua, men ved hjelp av skapet, ei tverrstang og et forheng fikk vi laget en liten entre. To topphyller oppå skapet tjente som hattehylle i gangen og bokhylle i stua. Kreativt og smart, mente til og med byggmesteronkelen min - og slik "håndverksattest" er uvanlig for folk som meg.

Da vi flyttet derfra ble skapet degradert til garderobeskap i gang, og slik har det gjort god nytte i over 10 år. Jeg har alltid likt skapet fordi det er veldig praktisk, og hun har mislikt det fordi det er stygt.

Etter hvert ble det også mindre praktisk fordi skruene og spikrene begynte å slite med å holde skapet sammen, og slag og spark fungerte bare delvis. Dermed datt hyllene ned på hverandre støtt og stadig med tilhørende ryddesjau, småreparasjoner og til slutt dødsdom for skapet.

I dag er det slutt. Snart blir skapet demontert, men det fortjener et anstendig farvel til tonene (og teksten) av den gamle køntrisangen Nr. 44:

Nå er det slutt på gamle tider,
alt det nye skifter fort.
Nå skal hele skapet rives,
nå skal hele skapet bort.
Så jeg tar farvel med skapet
som en gang var vår gang.
Nå er det slutt på gamle tider,
det gamle skapet får en avskjedssang.

Heimesida flyttar!

Om ei dryg veke flyttar me til ei ny leiligheit, og i samband med det skiftar me internettleverandør. Heimesida mi, som til no har vore å finna under Broadpark, må derfor flyttast, og valet fall på NTNU sitt heimesidesystem. Det var forøvrig der sida fyrst såg dagens lys i 2003. Etterpå har ho hospitert både hjå Start og Broadpark, og no kjem ho altså heim igjen.

Heimesida er allereie å finna under NTNU, og adressa er http://folk.ntnu.no/ullestad/. Sida er framleis tilgjengeleg her, men vil snart bli erstatta av ei tilvising til den nye adressa. I slutten av februar blir den gamle sida heilt utilgjengeleg.

Unge herr Lessings kultursjokk

I første halvdel av 1800-tallet var Norge et populært reisemål for tyske vitenskapsmenn. De kom for å undersøke alt fra geologi og fauna til samfunnsstrukturer og skikker, og stort sett var de meget begeistret over det de så og opplevde. Botanikeren Christian Friedrich Lessing (1809-1862) som reiste gjennom hele Skandinavia i 1830, var i så måte et unntak.

Lessing var bare 21 år gammel og hadde nok i liten grad vært utenfor de kondisjonerte kretser i Berlin, så møtet med de norske bøndene og fiskerne ble et heftig kultursjokk. I reiseskildringa hans Reise durch Norwegen nach den Loffoden durch Lappland und Schweden (Berlin, 1831) hagler det med ironiske og sarkastiske oppstøt om det aller meste her på berget.

Lessings generelle karakteristikk av Ola Nordmann kan oppsummeres kort i ordene mistroisk, uvennlig, naiv, drikkfeldig og uutholdelig nygjerrig. "I det hele må jeg imøtegå enhver drøm om [det norske] folkets uskyld og enfoldighet, og jeg kan bare forsikre Dem om at menneskene bare ville la være å stjele og bedra så sant begge deler var umulig," oppsummerer han.

Nysgjerrigheten var spesielt et smertens punkt for den fremadstormende botanikeren. "Det er helt umulig å unngå spørsmål om hvor man kommer fra, hva målet med reisen er, og, mens det er kvinner til stede, hvor gammel man er," klager han allerede på side 9. Ja, så vanskelig er dette for ham at han fraråder alle å reise i Norge på søndager. Da har nemlig nordmennene ekstra god tid til å få utløp for nysgjerrigheten. 

Lessings strategi for å slippe unna alle disse spørsmålene, var å late som om han ikke forstod norsk. Men så var det da heller ikke nødvendig med særlige språkkunnskaper for å reise i Norge: "Kan man ordene heht, smørr, pige og dramm, så klarer man seg så lenge det ikke skjer noe spesielt," fant han ut. Nei, for den unge jyplingen stod det klart at norske bønder og fiskere hadde stått langt bak i køen da vettet ble utdelt. Naiviteten hersker, og man kaller "et ugift kvinnfolk for jomfru og et klokt menneske for skolemester".

I Lofoten topper kollisjonen mellom den intelektuelle tyskeren og de primærbehovfokuserte fiskerne seg i en scene som bare finner sitt motstykke i Holbergs komedie om Erasmus Montanus, der man diskuterer årsaken til ne- og nymåne. Hos Lessing handler det om tidevannet:

"Man spurte meg om sjøen synker eller om landet stiger, og de mente at det første var mest sannsynlig i og med at all drikkingen i løpet av dagen måtte føre til at vannstanden sank. Ja! Hvis havet bestod av brennevin, for her i landet er de om mulig enda mindre glade i å drikke vann enn hos oss."

Lessing hadde sikkert rett i mye av det han skrev, og det meste kunne nok lett forklares ut fra datidas sosiale og økonomiske forhold i Norge. Hadde han reist rundt i dag, hadde han (forhåpentligvis...) fått et noe annet inntrykk. Men én påstand tror jeg at han fremdeles ville ha holdt fast på:

"Det er ganske likt å reise i dette landet som i Sverige, bare på mange måter vanskeligere og dyrere."

Eksperter søkes

Alle som har holdt på litt med språk, kjenner til uttrykket falske venner. Det er ord som er (temmelig) like på forskjellige språk, men som har ulik betydning i språkene. Slike falske venner finner en overalt på tvers av språkgrenser, og noen ganger kan de føre til underholdende misforståelser eller gjøre helt vanlige utsagn ganske komiske for dem som har et annet morsmål.

I Danmark er for eksempel å grine det samme som å le, og på fransk er farine mel. Det norske greit gir ikke like stor grunn til å danse på bordet som det engelske great, og mange nordmenn har nok blitt litt lang i maska når en høflig tysker sier "Ich bedanke mich". For ikke å si hvis en nordmann avslår en invitasjon fra en svenske fordi han ikke har anledning til å komme. En venn av meg sa under et intervju med en svensk journalist at en annen venn hadde blitt mye roligere etter at han ble alvorlig syk. Heldigvis kunne journalisten norsk, så svaret kunne omformuleres.

Nordmenn som krysser grensa til Sverige, kan for øvrig bli fristet til å tro at alle fordommer blir bekreftet når det første de ser, er et skilt som opplyser om tull. Det betyr selvsagt toll og er ikke en opplysning om rikets tilstand. (At noen mener at toll er tull, er ei anna sak.) I romjula så jeg annonsa nedenfor i et svensk magasin. Det dreier seg sannsynligvis om ei eksportbedrift som trenger oversikt over gjeldende regler, men for oss ser dette unektelig litt useriøst ut.